http://www.kunstinlimburg.be/kunststukken/manifestaanwezig-pompt-energie-kasteel-oud-rekem-recensie
‘ManifestAanwezig’ pompt energie in Kasteel Oud-Rekem (recensie)
26/07/2012
Wat begon als een pleidooi voor de vrijheid van de kunstenaar, mondt tijdens ‘ManifestAanwezig’ uit in een in vervoering brengend schouwspel met 33 kunstenaars uit alle hoeken van de wereld.
Naar jaarlijkse gewoonte transformeert het desolate Kasteel van Oud-Rekem, ook wel gekend als het mooiste dorp van Vlaanderen vlak bij de Nederlandse grens, in een betoverend oord voor hedendaagse kunst. Met dank aan het enthousiasme, de passie en de inspanningen van vzw Forum Triangulaire, het Euregionaal kunstencentrum van curator Annemie Van Laethem en haar echtgenoot Eric Croux.
De titel ‘ManifestAanwezig – Then Today Tomorrow’ dekt vele ladingen. “We zijn al dertig jaar manifest aanwezig in de Limburgse kunstscène”, zegt de gedreven tentoonstellingsmaakster. Ook toen ze een galerie had aan de overkant van de straat, bevolkte ze het kasteel reeds sporadisch met kunst.
Eric Croux voegt daaraan toe dat ‘manifest’ in de breedste zin van het woord wordt opgevat: “Soms zijn de kunstenaars manifest aanwezig in de kunstwereld. Soms wordt een ateliersituatie getoond die werkt als een manifest. Soms is het kunstwerk zelf een manifeste uiting van de tijd en de veranderende maatschappij. En het slaat ook op de manifest onbekende en afwezige kunstenaar.”
Hoezo, de afwezige kunstenaar? “Het is een selectie”, zegt Annemie Van Laethem. “Er zijn nog zoveel kunstenaars die niet in de tentoonstelling zitten.” Anderzijds zijn er deelnemers die vandaag bijna vergeten zijn, volslagen onbekende namen en een overleden psychiatrische patiënt die naamloos blijft. Zijn kleine assemblages zijn teruggevonden tussen het puin in het kasteel, een voormalige psychiatrische instelling.
Gluklya, ‘The Worker who cut his Finger as a Strike’, 2008
Foto: Jos Coenen
Kunstenaars als virus
Twee recente aanslagen op de vrijheid van de kunstenaar staken het vuur aan de lont van de tentoonstelling. In 2009 werd een kunstwerk van Toon Tersas wegens de kritische inhoud door de Chinese overheid verwijderd uit ‘A Story of the Image’ in het Shanghai Art Museum, een daad van censuur waar geen ruchtbaarheid aan werd gegeven.
Twee jaar later, op 11 januari 2011, werd het atelier van Ai Weiwei in Shanghai gesloopt, omdat de nodige bouwvergunningen ontbraken. Het was een uitvalsbasis van de Chinese kunstenaar uit Beijing, die nog meer de mond werd gesnoerd toen hij kort daarna in de gevangenis vloog.
Drie stoelen en een video van Ai Weiwei maken deel uit van ‘Fairytale’, het project in de vorige Documenta in Kassel. In de stad van de gebroeders Grimm inviteerde hij 1001 Chinezen en exposeerde evenveel antieke, Chinese stoelen. Op dit ogenblik is hij het meest beroemde modelvoorbeeld van de dissidente kunstenaar, omdat hij in China scherpe vragen stelt over de politieke en maatschappelijke vrijheid. Volgens hem moet de kunstenaar de rol spelen van een virus in de samenleving.
Toon Tersas was een onbekend virus gebleven als Annemie Van Laethem en Eric Croux het werk niet kort voor zijn dood in 1995 hadden ontdekt. De autodidact uit Mol becommentarieerde de maatschappij in een oeuvre dat naast tekeningen ook een beschilderde jurk omvat. Het M HKA in Antwerpen heeft zich ontfermd over de nalatenschap.
Ilya Kabakov, ‘August 20th, 1968’, 2000, Bruikleen M HKA, Antwerpen, Foto: Jos Coenen
Een andere bruikleen uit de M HKA-museumcollectie is de zaalvullende installatie van Ilya Kabakov, de Russische beeldenbedenker die in Moskou noodgedwongen ondergronds moest werken. ‘August 20th, 1968’ (2000) is niet het meest gemakkelijke werk. Kranten berichtten over de inval van het Russische leger in Praag op die dag, schetsen uit het atelier blikken terug op het leven in de Sovjetunie en in het midden staat een Russisch circus, een verstard marionettentheater waarin alleen de aap driftig cimbalen tegen elkaar slaat. Meer uitleg is te vinden in de publicatie en de organisatoren staan altijd klaar om vragen van de bezoekers te beantwoorden.
Ondergrondse kunst uit Limburg
Op de eeuwenoude muur van de kasteelkelder projecteert Fred Eerdekens zijn splinternieuwe installatie ‘After Dark’, een versplinterd beeld van krassen en strepen waarin de twee woorden leesbaar zijn. De projectie wordt verwekt door een lamp en ronde spiegelstukjes, die minutieus op de vloer zijn geschikt. De magiër uit Hasselt weet de toeschouwer keer op keer te verrassen door betekenissen en associaties tevoorschijn te toveren, op een luchtige en toch diepzinnige manier.
Fred Eerdekens, ‘After Dark’, 2012, Foto: Jos Coenen
In de andere kelder, waar een paar lichtschuwe duiven pootafdrukken achterlaten, huist de Afrikaanse episode in ‘The Cosmopolitan Chicken Project’ van Koen Vanmechelen, een fantastisch kruisingsproject van kippen uit alle landen ter wereld die kakelend opmarcheren naar de kosmopolitische kip. De Limburgse kunstenaar presenteert zijn eerste optreden in Afrika tijdens de biënnale Dak’Art in Senegal in 2010. De kooien bevatten echte en transparante eieren die al dan niet zijn uitgerust met een videoverslag.
Toplocatie met vele denkpistes
Kasteel d’Aspremont-Lynden is een geladen omgeving waar het verleden in de lucht hangt. Het gebouw is in de 16de eeuw opgetrokken door de adellijke familie. Later deed het onder andere dienst als militair hospitaal en krankzinnigengesticht. Nu is het een toplocatie voor tentoonstellingen met zijn vele zalen, kamers en gangen, gedachtegangen en denkpistes.
Kyoko Murase, ‘Fruit Tree’, 2012, Foto: Jos Coenen
De broeierige mix van culturen is een lijn die lijkt te vertrekken van het uitwisselingsexperiment van Ai Weiwei in Kassel. Kruisingen van culturen slingeren zich door het werk van Koen Vanmechelen, de fotoreeks ‘Self-Portrait as a Part of Porcelain Export History’ van Ni Haifeng en de schilderijen van de Japanse Kyoko Murase uit Düsseldorf. Een etherisch tafereel met een vrouw in een weelderige vegetatie hangt onder de wondermooie zin ‘Lucht is tastbaarder dan mijn gedachte’, die een patiënt op de muur schreef. Zo wordt de witte figuur in het schilderij nog meer een dolende schim.
Rinus Van de Velde, ‘I tried and failed, got stuck somewhere in-between movement and an embarrassing form of catatonia’, 2011, Foto: Jos Coenen
Een tweede lijn lijkt te vertrekken van Toon Tersas en zijn gebruik van taal. Ze kronkelt door het kasteel naar de installatie van Fred Eerdekens, de meterslange houtskooltekening van de aanstormende Antwerpse kunstenaar Rinus Van de Velde, de flamboyante schilderijen van de Congolese straatschilder Chéri Samba, ingrepen van de jonge Gentse kunstenares Kelly Schacht die het evocatievermogen van de taal ten top drijven. En nog veel meer kunstwerken. Zonder ook maar één ogenblik te vervelen.
Berndhaut Smilde, ‘Nimbus D’Aspremont’, 2012, Foto: Jos Coenen
Boven de trap hangt een foto van het kasteelinterieur, alleen drijft er een wolk in. Berndhaut Smilde, een rijzende ster uit Nederland, heeft geen digitale trukendoos opengetrokken. Met rook en vocht creëerde hij ter plekke regenwolken. Het is een surrealistisch beeld dat niet onverdeeld pessimistisch is, want achter de wolk lijkt de zon door te breken. Zoals de meeste kunstenaars maakt hij zijn opwachting met meerdere werken die zich verspreid over de hele tentoonstelling bevinden.
Prettige guerrillatactieken
Ergens zijn alle deelnemers een beetje ‘protestkunstenaar’, omdat ze koppig hun eigen ding doen. Soms brengen ze een ontregeling teweeg, zoals in de video van de boom die Roderick Hietbrink door een Nederlandse woonkamer trok. Soms morrelen ze aan de regels van de kunst, zoals Leon Vranken die lichtelijk hilarisch de instructies van de televisieschilder Gary Jenkins toepast op de beeldhouwkunst. Soms kijken ze alleen maar toe, zoals Vaast Colson.
Vaast Colson, ‘Op Post’, 2008, Foto: Jos Coenen
‘Op Post’, een sullig zelfportretje op rollen gekleurde tape, stelt de nu reeds invloedrijke Vlaamse kunstenaar dag en nacht aanwezig. In deze context werpt hij geen kritische, maar een goedkeurende blik op wat er rond hem gebeurt. Meer nog, hij is in zijn nopjes omdat hij het geluidswerk ‘Neighbourhood’s Nap’ van zijn idool en bad boy Martin Kippenberger kan horen. Of slaat mijn fantasie op hol? Inbeelding of niet, het klikt hoe dan ook tussen de kunst en het kasteel!
Christine Vuegen
‘ManifestAanwezig – Then Today Tomorrow’, tot 30 september 2012 in Kasteel Oud-Rekem, za-zo 11-18u, www.forumtri.be